#ตำนานแรก
ชายตัดฟืนคนหนึ่งแซ่จาง กำพร้าบิดาตั้งแต่เด็ก เขาเป็นคนซื่อตรงและกตัญญูต่อมารดามาก วันหนึ่งจางติ้งฟุได้ช่วยหญิงสาวคนหนึ่ง ขณะกำลังถูกโจรฉุดไปให้หัวหน้า ภายหลังโจรได้นำพวกหลายคนมาล้อมจับไปเผาทั้งเป็นในเตาไฟยักษ์ เมื่อตายไปเทวทูตพบว่าจางติ้งฟุเป็นคนซื่อตรงกตัญญูมีคุณธรรมแต่มีกรรมเเนื่องจากสมัยเป็นเด็ก ขณะเติมฟืนใส่เตาไม่ระวังทำให้ลูกแมวติดอยู่ในฟืนตายไปในเตาไฟด้วย องค์เง็กเซียน จึงให้ จางติ้งฟุเป็นเทพเตาไฟ มีหน้าที่คอยรายงานความประพฤติที่ดีและชั่วของชายหญิงทุกครัวเรือน
#ตำนานที่สอง
จาง เป็นเศรษฐีผู้มีทรัพย์สินมาก มีภรรยาชื่อ โกวติงเซียง ทั้งคู่ครองรักกันอย่างมีความสุขมาเป็นเวลานาน กระทั่ง จาง ได้ หลีไห่ตัง ซึ่งเป็นนางบำเรอ มาเป็นภรรยาน้อย เขาจึงแยกทางกับโกวติงเซียง ภรรยาคนแรก
แต่หลังจากอยู่กินกับภรรยาคนใหม่ได้เพียง 2 ปี ฐานะของจางก็เปลี่ยนไป กลายเป็นเพียงยาจกที่ไม่มีทรัพย์สินใดๆติดตัว ภรรยาใหม่ก็หนีไปแต่งงานใหม่ ปล่อยให้จาง กลายเป็นขอทานเร่ร่อนตามลำพัง
วันหนึ่งในฤดูหนาวที่อากาศเย็นจัด จาง ในสภาพซูบผอมและหิวโซ ได้เดินขอทานผ่านบ้านหลังหนึ่ง เมื่อคนใช้ในบ้านนั้นเห็นเข้าจึงเรียกเขาเข้าไปในบ้าน ก่อนจัดข้าวปลาอาหารมาเลี้ยง จาง ได้ถามถึงเจ้าของบ้านผู้เป็นนายจนทราบว่าเป็นหญิงมีอายุที่ใจบุญ ชอบช่วยเหลือคนยากจน แต่อยู่คนเดียวไม่มีครอบครัว เขาก็รู้สึกชื่นชมนางอยู่ในใจ
แต่ต่อมาเมื่อเขาได้พบเจ้าของบ้านคนนั้น เขาก็จำได้ว่านางคือ โกวติงเซียง ภรรยาคนแรกของเขานั่นเอง ด้วยความสำนึกและละอายจนไม่กล้าเผชิญหน้ากับนาง แต่ไม่รู้ว่าจะไปซ่อนที่ไหน เขาจึงตัดสินใจคลานเข้าไปในเตาไฟกระทั่งถูกเผาจนเสียชีวิต
เมื่อโกวติงเซียงพบว่าอดีตสามีกลายเป็นเถ้าถ่านไปแล้ว นางเกิดความสงสารและเศร้าโศก หลังจากนั้นไม่นานนางก็ตายตามอดีตสามีไป เมื่อเง็กเซียนฮ่องเต้ทราบเรื่องดังกล่าว พระองค์ทรงชมเชยจางในความเด็ดเดี่ยวกล้าหาญของเขาที่สำนึกต่อความผิด พระองค์จึงโปรดประทานให้เขาเป็นเจ้าเตา ขณะเดียวกันผู้คนได้ให้ความเคารพโกวติงเซียงด้วย เนื่องจากนางเป็นผู้มีเมตตาธรรมสูงส่ง
คำสอนเทพเจ้าเตา
มีเพียงแก้ไขด้วยใจจริง เชื่อในเวรกรรม
ขจัดความโง่เขลา ถึงจะพ้นทุกข์ได้
มีเมตตาทำกุศลบุญ สามารถเปลี่ยนชะตากรรม
นับตั้งแต่นั้นมาชาวจีนจะทำพิธีไหว้เจ้าเตา ทุกวันที่ 23 และ 24 ในเดือน 12 ของจีน ซึ่งเป็นกำหนดเวลาที่เจ้าเตาจะต้องขึ้นไปรายงานความดี-ชั่วของคนที่อยู่ในบ้านแต่ละหลังให้เง็กเซียนฮ่องเต้บนสรวงสวรรค์ได้ทรงทราบ ซึ่งเราก็จะขอพรผ่านเทพเจ้าเตาไฟนี้ สวรรค์ก็จะพิจารณาความดีความชอบตามที่เทพเจ้าเตาไฟรายงาน เทียบกับพรที่ขอมาว่าสมควรกันหรือไม่? จากนั้นในวันรับเทพเจ้าโชคลาภทั้งห้า (ไฉ่ซิงเอี๊ยะ) ท่านก็จะลงมาให้พรตามที่ขอผ่านทางเทพเจ้าเตาไฟมา
ในสมัยโบราณ ส่วนมากจะเป็นคนครอบครัวใหญ่ หรือ ครอบครัวบัณฑิต ก็จะต้องไหว้เทพเจ้าเตาไฟนี้ ในวันส่งเจ้า ถือว่าเป็นเทพเจ้าที่สำคัญที่สุด เพราะอยู่ใกล้ตัวเราที่สุด เราจะต้องบอกความดีความชอบว่า ตลอดหนึ่งปีที่ผ่านมาได้ทำความดีอะไรไว้บ้าง และจะต้องการขอพระเรื่องอะไรบ้าง เพื่อให้เทพเจ้าเตาไฟนี้ไปสื่อสารกับ เง็กเซียนฮ่องเต้ ซึ่งเจ้าเตาไฟเป็นเทพที่ตรงไปตรงมา ใครทำดีก็จะบอกว่าดี ใครทำไม่ดีก็จะบอกไม่ดี และเป็นหน้าที่ของท่านที่ ต้องขึ้นไปรายงานความดี-ชั่วของคนที่อยู่ในบ้านแต่ละหลัง แต่ทุกวันนี้คนจะรู้จักเทพเจ้าเตากันน้อยมาก
